Na 90 miljoen dollar aan Canadese financiering laat rechtbank Rwandezen staatloos

Gedurende 10 jaar na zijn vrijspraak van de vermeende genocide, De voormalige Rwandese minister van Buitenlandse Zaken Jerome Bikamumbaka heeft geëist dat hij wordt herenigd met zijn vrouw en kinderen in Montreal.

Canadese functionarissen negeerden elk verzoek – zelfs drie maanden geleden, toen hij stierf Kreeft op 64-jarige leeftijd, staatloos en verbannen in Oost-Afrika. Toen gaven ze uiteindelijk toe: ze lieten zijn lichaam in een kist naar Canada vervoeren.

De heer Pikamumbaka is vandaag begraven op een begraafplaats in het oostelijke uiteinde van Montreal, waar zijn graf wordt bezocht door zijn familie. Beschaamd door Ottawa’s behandeling van hem in zijn latere jaren, stellen ze gênante vragen over de rol van Canada in het internationale rechtssysteem dat hem decennialang in een surrealistische staat van staatloosheid heeft gehouden.

‘Ze weigerden ons te antwoorden – ze hebben ons bedrogen’, zei Cedric, de zoon van meneer Pikamumbaka. “Het is oneerlijk. Toen hij nog leefde, wilden ze hem niet op hun grondgebied. Maar toen hij stierf was het acceptabel.”

Sinds 1994 heeft Canada buitengewoon veel geld in de internationale tribunalen gestort voor de genocide in Rwanda. In totaal heeft Canada bijna $ 90 miljoen overgemaakt ter ondersteuning van het Internationaal Straftribunaal voor Rwanda en zijn opvolger, volgens James Wanke, een woordvoerder van Global Affairs Canada, in antwoord op vragen van The Globe and Mail.

Ondanks zijn enorme financiële investering in de rechtbank, lijkt Ottawa niet bereid de legitimiteit van zijn uitspraken te erkennen door gezinshereniging na vrijspraak toe te staan, Zegt meneer Bikamumbaka en de advocaat van zijn familie.

De rechtbank van de Verenigde Naties heeft 61 mensen veroordeeld voor genocide-gerelateerde misdaden waarbij naar schatting 800.000 mensen stierven, voornamelijk Tutsi’s. Maar wanneer verdachten worden vrijgesproken of vrijgelaten nadat ze hun straf hebben uitgezeten, hebben de meeste regeringen – waaronder Canada – er de voorkeur aan gegeven hen voor onbepaalde tijd in het ongewisse te laten, zonder paspoort of reisdocumenten, vaak onder huisarrest of met strenge bewegingsbeperkingen.

De afgelopen acht maanden zijn vier vrijgesproken en vier vrijgelaten Rwandezen vastgehouden in een huis in Niamey, de woeste hoofdstad van de West-Afrikaanse natie Niger. Met gewapende agenten die het huis de klok rond in de gaten houden, kunnen ze niet weggaan uit angst voor arrestatie. Ze mogen alleen naar buiten voor een spoedbehandeling in het ziekenhuis, maar zelfs de ambulance wordt gecontroleerd door de politie. Hun advocaten zeggen dat de onzekerheid en beperkingen hen steeds depressiever en angstiger hebben gemaakt.

Hun huisarrest is in strijd met een internationale overeenkomst die Niger en de Verenigde Naties afgelopen november hebben ondertekend. Niger beloofde een officiële verblijfsvergunning te verlenen aan de acht Rwandezen, die nergens anders heen konden. Maar een paar weken nadat de overeenkomst was ondertekend, trok Niger hun verblijfsvergunning in, nam hun identiteitspapieren in beslag en sloot de acht mannen in hun huizen op en dreigde hen uit te zetten.

Niger zei dat het de residentie van de acht Rwandezen om “diplomatieke redenen” had ingetrokken. Ze legde de dubbelzinnige zin niet uit, maar haar besluit was het resultaat van intense politieke druk van de Rwandese regering, menen hun advocaten en families.

Ze zeggen dat de onofficiële opsluiting niet alleen illegaal is, maar ook een schending van de VN-beloften dat het Rwanda-tribunaal voor misdaden geen vorm van “overwinnaarsjustitie” zal worden die wordt toegepast op de verliezers van de Rwandese oorlogen.

‘Ze zouden vrij moeten zijn,’ zei Mary, ‘en dat zijn ze niet.’–Grace Oisei Zigiranyirazu, de dochter van Protais Zigiranyirazu, een 84-jarige Rwandese die in 2009 door het Internationaal Gerechtshof werd vrijgesproken, is nu een van degenen die onder huisarrest staan.

“Ze kunnen zich niet vrij bewegen, ze kunnen zelfs niet naar de kerk gaan, en toch kregen ze te horen dat ze geen misdaad hadden begaan en dat ze vrij waren”, zei mevrouw Zigiranirazo, die nu in Toronto woont.

We willen in gerechtigheid geloven, maar wat we zien is oneerlijk en we zien niet wanneer het zal eindigen. Het is psychologische marteling. We voelen ons hopeloos.”

VN-functionarissen en advocaten namen contact op met meer dan 42 landen om hen te vragen een van de Rwandezen te accepteren, maar ze weigerden allemaal, net zoals Canada weigerde de heer Bikamumbaka te accepteren. Ondertussen is het geld dat de acht mannen betalen voor hun voedsel en andere kosten van levensonderhoud op. De meesten van hen zijn ouderen, met chronische gezondheidsproblemen.

Hun advocaten zeiden in a uitspraak Vorige maand.

“Ze ervaren ook stress en angst bij het vooruitzicht uitgezet te worden naar Rwanda, waar ze vervolging vrezen, of erger”, aldus de verklaring van acht advocaten, waaronder de Canadese advocaten John Philpott en Alison Turner.

De opvolger van de rechtbank, het International Residual Mechanism for Criminal Courts (IRMCT), heeft scherpe kritiek geuit op de weigering van Niger om de overeenkomst na te komen die het afgelopen november met de Verenigde Naties heeft ondertekend.

“De situatie voor mij is een crisis”, zei rechter Joseph Masanch van IRMCT in een uitspraak van februari.

De rechter noemde de acties van Niger tegen de Rwandezen een “flagrante schending” van het VN-verdrag en zette de rechtsstaat “op zijn kop”.

Eerder had hij Niger opgedragen de in beslag genomen identiteitsbewijzen terug te geven aan de acht Rwandezen en hun bewegingsvrijheid te geven. De regering van Niger negeerde het.

In een brief aan de VN-Veiligheidsraad zei IRMCT-president Carmel Agios dat hij “diep verontrust” was door de schending van de overeenkomst door Niger en de “mogelijk ernstige impact” op de mensenrechten van de Rwandezen. Hij zei dat het idee dat een VN-lidstaat “zou kunnen proberen een recente overeenkomst met de VN te negeren, verontrustend is en dat het geen precedent mag scheppen”.

Critici zeggen dat de onbeperkte opsluiting van Rwandezen een levendig voorbeeld is van hoe gretig de westerse en Afrikaanse regeringen zijn om president Paul Kagame voor zich te winnen, de man die Rwanda bijna in zijn eentje regeerde sinds het einde van de genocide.

Rwandese troepen zijn belangrijk voor VN-vredesmissies in Afrika en veiligheidsoperaties om westerse aardgasinvesteringen in Mozambique te beschermen. Weinig regeringen zijn bereid deze belangrijke bron van militaire stabiliteit in gevaar te brengen.

Familieleden van de vrijgesproken en vrijgelaten Rwandezen vormden een groep, Save Our Parents, om te lobbyen voor toestemming om de acht mannen met hun families te herenigen. De groep organiseerde demonstraties in Den Haag, waar een van de IRMCT-kantoren is gevestigd.

“We hebben het gevoel dat onze ouders vastzitten in iets dat we niet echt begrijpen”, zegt Diane Achimwe, de dochter van een van de vrijgesproken Rwandese mannen, François-Xavier Nzwonimi.

“Voor mij is dit oneerlijk omdat we de oorzaken echt niet kennen. Als de Verenigde Naties de situatie niet kunnen oplossen, wie dan wel?”

Mr. Bikamumbaka is een van degenen die de prijs hebben betaald. Na drie maanden als minister van Buitenlandse Zaken van Rwanda te hebben gediend tijdens de genocide van 1994, werd hij in 1999 gearresteerd en beschuldigd van genocide, inclusief moord, en bracht hij 12 jaar door in voorarrest. Het tribunaal van het Internationaal Tribunaal, gevestigd in Tanzania, berechtte hem en sprak hem in 2011 vrij van alle aanklachten nadat zijn advocaat had aangetoond dat hij op reis was in Europa en de Verenigde Staten ten tijde van de vermeende misdaden in Rwanda.

Nadat hij was vrijgesproken en niet in staat was Canada’s toestemming te krijgen om zich bij zijn familie in Montreal te voegen, bracht hij tien jaar door in een VN-onderduikadres in Tanzania, waar hij verhinderd werd werk te zoeken of een officiële verblijfplaats te zoeken.

Hij vroeg een Rwandees paspoort aan in Tanzania, maar kreeg van de Rwandese ambassade te horen dat hij het in Rwanda moest aanvragen – een stap die hem het risico zou lopen op verdere vervolging en gevangenisstraf, zoals de Rwandese regering en de door de staat gecontroleerde media duidelijk hebben gemaakt dat ze doen de vrijspraak van de rechtbank niet accepteren. Rwanda heeft een staat van dienst in het opsluiten en zelfs doden van zijn tegenstanders, en veel gevallen zijn gedocumenteerd door mensenrechtenorganisaties.

De heer Bikamumbaka bleef in Tanzania en sloeg een uitnodiging van de Verenigde Naties om zich bij de getroffen groep in Niger aan te sluiten, af. Toen hij kanker kreeg, werd hij naar een ziekenhuis in Kenia gebracht, waar hij op 18 mei nog staatloos overleed.

Zijn zoon, Cedric, is ervan overtuigd dat de politieke invloed van Rwanda de reden is waarom zijn vader en andere Rwandezen zich niet bij hun families hebben kunnen voegen. “Zelfs nadat ze waren vrijgesproken, moesten ze leven alsof ze criminelen waren.

Aidan Strickland, perssecretaris van minister van Immigratie Sean Fraser, zei dat de immigratiedienst geen commentaar kon geven op specifieke gevallen. Global Affairs Canada heeft niet gereageerd op vragen van The Globe of Canada alle uitspraken van het Internationaal Tribunaal over Rwanda accepteert.

Advocaten zeggen dat Ottawa een beleid heeft om hoge functionarissen van de regering die medio 1994 aan de macht was in Rwanda de toegang te ontzeggen, omdat de regering zelf betrokken was bij de genocide, hoewel de Canadese minister van immigratie de bevoegdheid heeft om uitzonderingen op dit beleid te maken.

De heer Bikamumbaka, econoom van beroep en lid van een oppositiepartij, trad in april 1994 toe tot de interim-regering van Rwanda als minister van Buitenlandse Zaken, nadat de genocide was begonnen. Hij diende drie maanden in deze positie, totdat de regering in juli werd verslagen door het binnenvallende leger van dhr. Kagame.

Tijdens de reizen van de heer Bikamumbaka als minister van Buitenlandse Zaken verdedigde hij de regering en voerde aan dat het dodental van Tutsi’s overdreven was. In een VN-toespraak deed hij vreemde beschuldigingen over daden van kannibalisme door Kagami’s troepen. Zijn Canadese advocaat, Philippe La Rochelle, zei vorige maand in een interview met The Globe: Opmerkingen bij de VN waren “ongelukkig”. Maar hij merkte op dat de heer Bikamumbaka ook opriep tot vrede en stemde voor een militaire interventie van de VN om de genocide te stoppen.

De heer La Rochelle zei dat de specifieke aanklachten tegen hem in de rechtbank duidelijk verzonnen waren. Zijn paspoort bewees dat hij zich op het moment van de vermeende misdaden in Europa en de Verenigde Staten bevond. Zijn advocaat zei dat een van zijn vermeende slachtoffers levend werd gevonden, en een getuige zei dat hij gedwongen was tegen hem te getuigen.

“Ik heb tien jaar met hem in de rechtbank gezeten om alle verzonnen bewijzen te weerleggen”, vertelde La Rochelle aan The Globe.

Het was een lange en harde strijd. Maar ik realiseerde me niet dat het niet het einde van zijn problemen was. We hebben een vrijspraak die niets betekent. Voor mij was het verwoestend toen ik hem in een kist in Montreal zag liggen.”

Onze nieuwsbrieven met ochtendupdates en avondupdates zijn geschreven door Globe-editors en geven u een beknopt overzicht van de belangrijkste krantenkoppen van de dag. Registreer vandaag.