De intrigerende levensstijl van Neanderthalers – tandglazuur onthult nieuwe aanwijzingen

Een lachende Neanderthaler-tand uit het Almonda-grottensysteem, Portugal, vanuit verschillende hoeken gezien. Strontiumisotopen werden gebruikt om de beweging van dit individu te volgen gedurende de 2 tot 3 jaar die nodig waren om hun glazuur te vormen. Credits: João Zilhao

Een internationale groep onderzoekers, geleid door de Universiteit van Southampton, heeft een fascinerende kijk gegeven op de jachtstrategieën en voedingsgewoonten van Neanderthalers en andere menselijke groepen die in West-Europa wonen.

Het team onderzocht de chemische samenstelling die bewaard is gebleven in tandglazuur om de levensstijl van prehistorische individuen te reconstrueren in relatie tot hun lokale omgeving. De studie concentreerde zich op het Almonda-grottennetwerk, gelegen nabij Torres Novas in het hart van Portugal, dat bijna 100.000 jaar oud is.

Hun bevindingen, gepubliceerd in het tijdschrift PNASblijkt dat Neanderthalers in de regio op vrij grote dieren jaagden over uitgestrekte stukken land, terwijl mensen die tienduizenden jaren later op dezelfde locatie woonden, leefden van kleinere wezens in een gebied dat half zo groot was.

De isotopen van strontium in gesteenten veranderen geleidelijk gedurende miljoenen jaren als gevolg van radioactieve processen. Dit betekent dat ze van plaats tot plaats variëren, afhankelijk van de ouderdom van de onderliggende geologie. Terwijl de rotsen verweren, worden isotopische “vingerafdrukken” via sediment doorgegeven aan planten, die hun weg banen door de voedselketen – en uiteindelijk worden overgebracht naar het tandglazuur.

Een deel van de onderkaak van een uitgestorven soort neushoorn waarop door Neanderthalers wordt gejaagd rond het landschap van de Almonda-grotten, Portugal. Isotopenanalyse toonde aan dat neushoorns het hele jaar door aanwezig waren op een afstand van ongeveer 30 km van de grotten. Krediet: Jose Paulo Ruas

In deze studie gebruikten archeologen een techniek waarbij het glazuur met een laser wordt bemonsterd en duizenden individuele metingen worden uitgevoerd van strontiumisotopen langs de groei van de tandkroon. Er zijn monsters genomen van twee Neanderthalers, daterend van ongeveer 95.000 jaar geleden, en van een recentere mens die ongeveer 13.000 jaar geleden leefde, tijdens de Magdalena-periode.

De wetenschappers keken ook naar isotopen in het tandglazuur van dieren in het grottenstelsel. Naast strontium maten ze zuurstofisotopen, die per seizoen variëren van zomer tot winter. Hierdoor konden ze niet alleen bepalen waar dieren zich in het landschap bevonden, maar ook in welke seizoenen ze beschikbaar waren om te jagen.

Het team toonde aan dat Neanderthalers, die grote dieren als doelwit hadden, in de zomer op wilde geiten konden jagen, terwijl paarden, edelherten en een uitgestorven neushoorn het hele jaar door beschikbaar waren op ongeveer 30 kilometer van de grot. Het Magdaleniaanse individu vertoonde een ander bestaanspatroon, met een seizoensbeweging van ongeveer 20 km van de Almonda-grotten naar de oevers van de rivier de Taag, en een dieet met konijnen, edelherten, wilde geiten en zoetwatervissen.

De onderzoekers benaderden het gebied van de twee verschillende menselijke groepen en onthulden tegenstrijdige resultaten. Neanderthalers haalden hun voedsel over een oppervlakte van ruim 600 vierkante kilometer, terwijl Magdaleniërs een veel kleiner gebied bezetten van zo’n 300 vierkante kilometer.

De hoofdauteur, Dr. Bethan Linscott die het onderzoek uitvoerde aan de Universiteit van Southampton en nu werkzaam is in de[{” attribute=””>University of Oxford said: “Tooth enamel forms incrementally, and so represents a time series that records the geological origin of the food an individual ate.

“Using laser ablation, we can measure the variation of strontium isotopes over the two or three years it takes for the enamel to form. By comparing the strontium isotopes in the teeth with sediments collected at different locations in the region, we were able to map the movements of the Neanderthals and the Magdalenian individual. The geology around the Almonda caves is highly variable, making it possible to spot movement of just a few kilometers.”

Co-author, Professor Alistair Pike of the University of Southampton, who supervised the research said: “This study shows just how much science has changed our understanding of archaeology in the past decade. Previously, the lives and behaviors of past individuals were limited to what we could infer from marks on their bones or the artifacts they used. Now, using the chemistry of bones and teeth, we can begin to reconstruct individual life histories, even as far back as the Neanderthals.”

Co-author, Professor João Zilhão of the University of Lisbon, who led the excavation of the Almonda caves said: “The difference in the territory size between the Neanderthal and Magdalenian individuals is probably related to population density. With a relatively low population, Neanderthals were free to roam further to target large prey species, such as horses, without encountering rival groups. By the Magdalenian period, an increase in population density reduced available territory, and human groups had moved down the food chain to occupy smaller territories, hunting mostly rabbits and catching fish on a seasonal basis.”

Reference: “Reconstructing Middle and Upper Paleolithic human mobility in Portuguese Estremadura through laser ablation strontium isotope analysis” by Bethan Linscott, Alistair W. G. Pike, Diego E. Angelucci, Matthew J. Cooper, James S. Milton, Henrique Matias and João Zilhão, 8 May 2023, Proceedings of the National Academy of Sciences.
DOI: 10.1073/pnas.2204501120